Γαλλιανό Φαράγγι

Γενική άποψη του φαραγγιού 

       To Γαλλιανό φαράγγι, είναι ένα στολίδι σπάνιου φυσικού κάλους. Παλαιοτέρα εκμεταλλεύσιμο και επισκέψιμο σε καθημερινή βάση απo τους ντόπιους του που είχαν περβόλια, που «βλέπανε» τα πρόβατα τους ή που άλεθαν «τον καρπό» στους Νερόμυλους του Φαραγγιού. Σήμερα εγκαταλελειμμένο στην τύχη του και στην ασυνειδησία πολλών περαστικών, γεμάτο σκουπίδια.

Το Γαλλιανο φαράγγι έχει έκταση περίπου 5,5 χλμ. Εκτείνεται από τα όρια του χωριού Σωματάς έως την περιοχή του Κουμπέ Ρεθύμνου. Για την πρόσβαση στο φαράγγι υπήρχαν από παλιά τρεις κύριες είσοδοι, η πάνω , η μεσιακή και η κάτω σκάλα. Κυριότερη ήταν η μεσιακή σκάλα που αποτελούσε την κύρια οδική αρτηρία προς την περιοχή Τρία μοναστήρια, η οποία αποτελούνταν κατά κύριο λόγο από Γαλλιανές περιουσίες. Παράλληλα εκτός από τις τρεις αυτές εισόδους οι οποίες αντίδερναν στα Τρία μοναστήρια υπήρχαν και κάποια άλλα σημεία πρόσβασης μικρότερης σημασίας όπως "τo Σκαλί στσι Φυτέδες" και το "Ζουριδόσκαλο". Το Φαράγγι διαρρέεται από τον Γαλλιανό Ποταμό ο οποίος παλαιότερα έρεε χειμώνα καλοκαίρι καταλήγοντας στην Θαλάσσια περιοχή του Κουμπέ. Οι παλιοί Γαλλιανοί τον αποκαλούσαν απλά «Ποταμό», διαχωρίζοντας τον ενίοτε σε πάνω κάτω και μεσιακό. Εντούτοις όπως καταγράφεται σε ιστορικά ντοκουμέντα του 19ου αιωνα οι παλιοί Ρεθυμνιώτες τον αποκαλούσαν ποταμό «τσ’ Αγιάς Φωθιάς »,  λόγω του ότι η εκβολή του ήταν δίπλα στον Παλαιό Ναό της Αγίας Φωτεινής στον Κουμπέ ο οποίος ήταν κτισμένος σε θέση παλαιότερου. 

Ο Μυλος του Γέρο Λάμπη ή Παλίομυλος

Σήμερα τους καλοκαιρινούς μήνες υπάρχει νερό μόνο σε ορισμένα σημεία κυρίως στο νότιο μέρος. Αντίθετα πιο παλιά η ροή του νερού ήταν μεγάλη και διαρκής και έτσι υπήρχαν κατά μήκος του φαραγγιού τουλάχιστον τέσσερις νερόμυλοι τα χαλάσματα των οποίων συναντάμε ακόμη και σήμερα. Από αυτούς ο πιο ξακουστός και καλύτερα διατηρημένος, είναι ο νερόμυλος των Σαουνάτσιδων ή Σαουνάτσων κτίσματα του οποίου έχουν χρονολογηθεί οτι ανήκουν στην Ενετική περίοδο. Μέχρι της αρχές τις δεκαετίας του ‘30 άνηκε στην ξακουστή Ρεθεμνιώτικη οικογένεια των Σαουνάτσων. Συγκεκριμένα στο φαρμακοποιό Θεμιστοκλή Σαουνάτσο αν και η λαϊκή παράδοση διασώζει το όνομα του αδερφού Γεωργίου ως ιδιοκτήτη του Μύλου. Μυλωνάδες εκείνη την εποχή ήταν δυο Τουρκοκρήτες ,οι λεγόμενοι «βούροι». Πρόκειται για τους αδερφούς Χασαν και Ιβραήμ Βουρακη, οι οποίοι σε μια αναταραχή στις 28-5-1921 σφαγιάστηκαν στην ταράτσα του μύλου. Οι λόγοι της δολοφονίας όπως αναφέρουν μαρτυρίες δεν ήταν πολιτικοί αλλά επρόκειτο για ξεκαθάρισμα λογαριασμών. Μέ βάση ίσως αυτό το γεγονός ηληκιωμένοι ισχυριζονται ότι το σημείο "φαντάσει". Οτι δηλαδη ήταν στοιχειωμένο.  Αργότερα πουλήθηκε στην Οικογένεια Μυλωνάκη και ακόμα και σήμερα οι περισσότεροι τον γνωρίζουν ως μύλο των Μυλανάκηδων. Χρέη μυλωνά αυτή την περίοδο αρχικά έκανε ο Αντώνιος Χ. Δασκαλάκης ή Λαμπαντώνης, αργότερα ο Μανώλης Παπαδουράκης, οι ιδιοκτήτες του Βασίλης και Παντελής Μυλωνάκης και τελευταία την περίοδο της γερμανοκατοχής ο γιος του Παντελή, Θεμιστοκλής. Η οικογένεια Μυλωνάκη παράλληλα διατηρούσε φάμπρικα μέσα στο χωριό στη θέση «Σβίγα» καθώς και άλλες επιτηρήσεις σε Γάλλου και Ρέθυμνο. Ο Νερόμυλος της οικογενιας Μυλωνάκη ήταν σε λειτουργία έως και το τέλος της Γερμανοκατοχής. Αργότερα κρίθηκε ασύμφορος και εγκαταλείφθηκε. Ρόλο σ αυτό σίγουρα θα έπαιξε και ο βανδαλισμός του για πολιτικούς λόγους στα χρόνια του εμφυλίου πολέμου απο ομάδα ανταρτών προσκείμενη στην Ε.Ο.Ρ. Λίγο βορειότερα υπήρχε Νερόμυλος του Γέρο Λάμπη, γνωστός και ως «Παλιόμυλος», ο οποίος άνηκε στην οικογένεια των Δασκαλιανών. Δούλευε από τον Λάμπη Δασκαλάκη και τους γιους του. Ο Μύλος εγκαταλείφτηκε στις αρχές του 20αιώνα και οι μυλόπετρες του πουλήθηκαν σε άλλο μύλο στην Επισκοπή Ρεθύμνου, ενώ το κτίριο χρησιμοποιήθηκε περιστασιακά σαν στάβλος. Σήμερα διατηρούνται μέρος των δωματίων του καθώς και ο καταπότης .

Χαλάσματα του νερόμυλου των Σαουνάτσιδων

Ο τρίτος μύλος, βρισκόταν βορειότερα των άλλων δυο, πολύ κοντά στην μεσιακή σκάλα. Λίγοι γνωρίζουν την ύπαρξη του μιας και σήμερα έχει καταστραφεί σχεδόν ολοκληρωτικά, ενώ ήταν ερειπωμένος ήδη από τα τέλη του 19ου αιώνα. Σήμερα σώζετε μέρος των τειχών του, ο καταπότης και η στέρνα η οποία χρησιμοποιήθηκε και μετά την ερήμωση του μύλου για το πότισμα των παρακείμενων περιβολιών. Στο βάθος του φαραγγιού στο λεγόμενο και «Σωμαθιανό φαράγγι» βρισκόταν «Ο Νεραϊδόμυλος». Ήταν ερειπωμένος ήδη από τις αρχές του 20αιώνα και θεωρούνταν στοιχειωμένος. Λαϊκές δοξασίες θέλουν Νεράιδες να χορεύουν στην οροφή του. Γι αυτό το λόγο οι διερχόμενοι φοβόντουσαν να περάσουν από την περιοχή. Σήμερα έχει καταστραφεί. Ανεπιβεβαίωτη μαρτυρία του Ευαγγέλου Ευαγ. Ρουσσάκη αναφέρει την ύπαρξη ενός ακόμη νερόμυλου στη θέση όπου βρίσκεται το περιβόλι του αδερφού του Μιχάλη στη μεσιακή σκάλα.  

ο Άγιος Αντώνιος

Εκτός από τους νερόμυλους , στη θέση «Ρουμπιανά» υπάρχει ο Σπηλαιώδης Ναός του Άγιου Αντωνίου. Κτίστηκε εκ βάθρων το 1905 δι εξόδων του Τσιριγώτη, υποπρόξενου της Αυστροουγγαρίας και της Αγγλίας και έμπορου στο Ρέθυμνο, Θεόδωρου Αντ. Τριφύλλη όποιος για αρκετά χρόνια διατηρούσε εξοχική κατοικία στου Γάλλου στο λεγόμενο Σελαμνίκι. Επίσης κατείχε μεγάλες εκτάσεις στην περιοχή συμπεριλαμβανομένου και μέρους του φαραγγιού όπου και κτίσθηκε ο Άγιος Αντώνιος. Όπως αναφέρει παράδοση που διασώζει ο Ματθαίος Δ. Φραϊδακης στο σημείο που έχει χτιστεί η Εκκλησία είχε βρεθεί ένα κιούπι με χρυσά νομίσματα απο τους επιστάτες των κτημάτων του Τριφύλλη και αυτός αφού το παρέλαβε, εν συνεχεία έκτισε στο σημείο αυτό το ναό. Θα μπορούσε κάποιος να συμπεράνει ότι η αφιέρωση στον Άγιο Αντώνιο έγινε λόγω προσωπικής επιθυμίας του κτήτορα. Εντούτοις η περιοχή που είναι κτισμένος ο ναός αναφέρεται πολύ πριν την αγορά της από τον Θ.Τριφύλλη με την ονομασία "Ρουμπιανά-Άγιος Αντώνιος". Έτσι καταγράφεται σε συμβόλαια της περιόδου του 1889 και εξής. Η αναφορά αυτή μας κάνει να συμπεραίνουμε οτι στη περιοχή , η οποία προ του Τριφύλλη άνηκε σε Τουρκοκρήτες προϋπήρχε ναός ή έστω εικονοστάσι του Αγίου Αντωνίου. Οι Γαλλιανοί πανηγυρίζουν κάθε χρόνο με λαμπρότητα τη μνήμη του Αγίου στις 17 Ιανουαρίου. Παραπλεύρως του Ναού αλλά και σε όλη την έκταση του φαραγγιού υπάρχουν πολλά φυσικά σπηλιάρια μικρού βάθους τα οποία ως επί το πλείστον χρησίμευαν σαν στάβλοι για τα κοπάδια της περιοχής. Κατά τη διάρκεια της Μάχης της Κρήτης πολλές Γαλλιανές οικογένειες βρήκαν εκεί καταφύγιο αλλά και Ρεθεμνιώτες που έτρεξαν να σωθούν. Εκτός αυτών εκεί βρήκαν κάλυψη και ομάδες ενόπλων υπερασπιστών του Ρεθύμνου. 

Κατά μήκος του ποταμού υπήρχαν πολλές κολύμπες στις οποίες εκτός των άλλων έβρισκες επίδοξους κολυμβητές. όπως επίσης και στη στέρνα του μύλου των Μυλωνάκηδων. Στην ευθεία της κάτω σκάλας βρισκόταν η “ξεπατοκολύμπα” και της μεσιακής η “κολύμπα του Χαρίτου” στις οποίες την εποχή που δεν υπήρχαν πλυντήρια, οι Γαλλιανές έκαναν εκεί τη μπουγάδα τους. Στο ύψος της πάνω σκάλας υπάρχει και σήμερα το βρυσίδι το οποίο τροφοδοτούσε με καθαρό νερό σε εποχές που τρεχούμενο νερό στα σπίτια δεν υπήρχε. Παράλληλα στα νερά του Ποταμού φιλοξενούνται ακόμη και σήμερα καβροί και βατράχοι.

Δίπλα στην κοίτη του ποταμού υπήρχαν πολλά περβόλια από χαμηλά έως την περιοχή του Διχαλορούματος, τα οποία παρήγαγαν μεγάλες ποσότητες λαχανικών και οπωροκηπευτικών. Αξιομνημόνευτο περιβόλι αυτό του Τριφύλλη, αργότερα ιδιοκτησίας Δημητρη Ι. Τσουπάκη ή Σταθοδημήτρη. Μέσα έβρισκες διαφόρων ειδών ξινόδεντρα, αμυγδαλιές, κίτρα, λωτούς μέχρι και κερασιές. Επίσης ξακουστό περβόλι αυτό των Μυλωνάκηδων τα ξινόδεντρα του οποίου προσέλκυαν μικρούς και μεγάλους «φρουτοκλέφτες».

Κολύμπα στο Μεσιακό Ποταμό

Το φαράγγι εγκαταλελειμμένο στην τύχη του και στην αδιαφορία των αρχών έχει γνωρίζει μεγάλη καταστροφή. Σημαντική καταστροφή έχει προξενήσει κατα το παρελθόν το εργοστάσιο της Ε.Α.Σ. Ρεθύμνου ρίχνοντας μπάζα και υπολείμματα παραγωγής. Επίσης κατά την περίοδο της κατασκευής του Δ.Α.Κ Γάλλου τόνοι μπάζα ρίθφησαν στη περιοχές «Καθάριο Πλάι» και «Γέρω Μεμέτη» ενώ ακόμη και σήμερα, πολλοί ασυνείδητοι, συνεχίζουν να ρίχνουν υπό την ανοχή των αρχών μπάζα και σκουπίδια . Σήμερα όλα τα περβόλια είναι εγκαταλελειμμένα κυρίως λόγω της ελάττωσης των νερών αλλά και της δύσκολης πρόσβασης. Αντίθετα συναντάς πολλά πλατάνια, κυπαρίσσια σφάκες, λυγαριές κ.α. που με τη βοήθεια του χρόνου και παρά τις ανθρώπινες αυθαιρεσίες έχουν δημιουργήσει ένα εκπληκτικό συνδυασμό καλαισθησίας. Εύχομαι έστω και αργά οι αρμόδιες υπηρεσίες να επιληφθούν του θέματος ώστε να υπάρξει μια αξιοποίηση του φαραγγιού 

πηγές:
Ζώσες Μαρτυρίες κατοίκων Γάλλου
Δημόσια βιβλιοθήκη Ρεθύμνου- Αρχείο Εφημερίδας Βήμα Ρεθύμνης έτους 1921 φυλ. 510 σελ 1
Ημερολόγιο τοίχου πολιτιστικού συλλόγου Γάλλου έτους 2006 -Επιμέλεια Ματθαίος Δ. Φραϊδάκης
Γ.Α.Κ. Ν. Ρεθύμνης
Κωστής Ηλ. Παπαδάκης- http://historicalcrete.ims.forth.gr

*Οι φωτογραφίες και το κείμενο είναι μέρος της εργασίας μου που δημοσιεύτηκε τον Δεκέμβριο του 2011 στο Ημερολόγιο τοίχου του 2012 του Πολιτιστικού Συλλόγου Γάλλου