Το χωριό Γάλλου Ρεθύμνου

 Το χωριό Γάλλου ήταν ένας τόπος όχι  ιδιαίτερα μεγάλος. Έχοντας πληθυσμό που ποτέ, τουλάχιστον πριν την έλευση του πανεπιστημίου, δεν ξεπέρασε τους 300 κατοίκους. Πότε δημιουργήθηκε ο οικισμός κι από πού προήλθε η ονομασία «Γάλλου» δεν είναι απόλυτα εξακριβωμένο. Υπάρχουν  δυο κυρίαρχες εκδοχές και μια  τρίτη, η οποία σίγουρα είναι λανθασμένη. Το 1978 ο Γαλλιανός δάσκαλος Εμμανουήλ Μ. Τσουπάκης σε άρθρο του στην εφημερίδα Κρητική Επιθεώρηση κατέγραψε την προφορική παράδοση του χωριού η οποία αναφέρει τις δυο εκδοχές.

Απάνω γειτονιά

Σύμφωνα με την πρώτη στην περιοχή κατοικούσε ένας «νοικοκύρης»  με μεγάλη περιουσία και πολλά γιδοπρόβατα. Μια αρρώστια όμως έπεσε στα κοπάδια του και τα αποδεκάτιζε. Κάποια μέρα βρέθηκε στην τοποθεσία που υπάρχει ο σημερινός Ι.Ν. της Παναγίας όπου τότε υπήρχε ένα ερειπωμένο ξωκλήσι. 

Κάτω ρούγα

Προσευχήθηκε στην Παναγία να σώσει το κοπάδι του και υποσχέθηκε να παραχωρήσει το γάλα των προβάτων του αντί για του νερού που χρειαζόταν,  προκειμένου να γίνει ο πηλός  για την αναστήλωση της εκκλησίας. Το θαύμα έγινε και ο βοσκός, τηρώντας την υπόσχεσή του, παραχωρούσε όλο το γάλα του για τρία χρόνια ωσότου ολοκληρώθηκε η αναστήλωση. Ο ναός τότε ονομάστηκε Παναγία η Γαλού. Από την παράφραση της λέξεως αυτής πήρε στην συνέχεια το όνομα του το χωριό. Την εκδοχή αυτή και την ύπαρξη βυζαντινού ναού με την ονομασία Παναγία η Γαλού είχε καταγράψει πρώτος ο Ρεθυμνιώτης δάσκαλος Εμμ. Λαμπρινάκης ήδη από το 1890. Αν και η εκδοχή αυτή μοιάζει περισσότερο με λαϊκό θρύλο παρά με πραγματική ιστορία, δεν μπορούμε να την απορρίψουμε κι εφόσον ισχύει παρουσιάζει σημαντικές πληροφορίες, όπως την ύπαρξη ναού, από τα βυζαντινά χρόνια. Πιο ρεαλιστική δείχνει να είναι η  δεύτερη εκδοχή που  αναφέρει ο Τσουπάκης και η οποία στοιχειοθετήθηκε  καλύτερα από τον Στέργιο Σπανάκη στο βιβλίο του Πόλεις και χωριά της Κρήτης. Σύμφωνα με αυτήν, η ονομασία προέρχεται από τον πρώτο οικιστή της περιοχής που ονομαζόταν «Gallo», όρος υπαρκτός τόσο ως όνομα όσο και ως επώνυμο την περίοδο της Ενετοκρατίας.  Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η τρίτη εκδοχή, την οποία κατέγραψε το 1958 ο Σταύρος Κελαϊδής, από ηλικιωμένους Γαλλιανούς. Σύμφωνα με την αυτήν, το χωρίο πήρε το όνομα του από τον Γάλλο φιλέλληνα Joseph Valestra, o οποίος σκοτώθηκε στην περιοχή του Γάλλου στις 14-4-1822 σε μάχη κατά των Τούρκων. Όπως αναφέρει η παράδοση, το σώμα του νεκρού  Valestra εν συνεχεία ετάφη στο κοιμητήριο του χωριού.  Με σημείο αναφοράς τον τάφο του Γάλλου δόθηκε το όνομα στην περιοχή, ενώ, όπως σημειώνει ο Κελαϊδής, αρχικά το χωριό λεγόταν «του Σινάνη το μετόχι».  Αυτή η εκδοχή βέβαια είναι λανθασμένη, όπως διαπιστώνει κι ο ίδιος ο Κελαϊδής. Ωστόσο,  παρουσιάζει σημαντικές πληροφορίες. Το  συγκεκριμένο μετόχι μπορεί να ταυτιστεί με το μέγαρο «Κονάκι», το οποίο δεσπόζει στο κέντρο του οικισμού. Κατά τις αρχές του 19ου αιώνα φέρεται να βρισκόταν στην κατοχή Οθωμανού ονόματι Σινάν αγά, ο οποίος θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε, μιας και δεν υπάρχουν γραπτές αναφορές, ότι ήταν ο φεουδάρχης της περιοχής. Η σπουδαιότητα του προσώπου αλλά και του ίδιου του χώρου ίσως γέννησε την παραπάνω εκδοχή. Εκτός των προαναφερθέντων, αξιοσημείωτη είναι η πληροφορία ότι το σώμα του νεκρού Bαλέστρα ετάφη στο κοιμητηρίου το χωριού. Η εκδοχή αυτή είναι αβάσιμη για ένα και μόνο λόγο. Ο οικισμός αναφέρεται με την ονομασία «Galu» ήδη από το μεσαίωνα. Συγκεκριμένα η πρώτη καταγεγραμμένη αναφορά που γνωρίζουμε με αυτήν την ονομασία είναι το 1577 στην απογραφή του Francesco Barozzi. Η ίδια ονομασία καταγράφεται και στην επόμενη απογραφή το 1583 από τον Piero Castrofilaca.  

ερειπωμένη οικία με  εμφανή τα ενετικά αρχιτεκτονικά κατάλοιπα

Το 1630 ο Basilacata αναφέρει τον οικισμό ως «Gallu». Η ονομασία αυτή  υπάρχει αρκετές φορές καταγεγραμμένη την περίοδο αυτή σε νοταριακά έγγραφα καθώς και στην έκθεση του Ν. Gualdo. Το 1670 στο οθωμανικό κατάστιχο Tapu-Tahrir 822 σημειώνεται ώς «Galos» ή «Lagos»  καταγραφή μοναδική που πιθανόν όμως να οφείλετε σε άστοχη μετάφραση του Οθωμανού γραμματέα. Το 1842 Καταγράφεται «Γάλου»  από τον Μιχαήλ Χουρμούζη ενώ στην οθωμανική απογραφή του 1881 και εξής ως «Γάλλου». Το 1928 καθιερώνεται αυθαίρετα η ονομασία «Γάλλος» η οποία λανθασμένα επικρατεί στις μέρες μας. Η γραφή του ονόματος πότε με ένα και πότε δυο λάμδα (λ) θεωρώ δεν αποτελεί κριτήριο επικράτησης κάποιας από τις εκδοχές που προαναφέρθηκαν. Σε αυτό συνηγορεί το γεγονός ότι οι καταγραφείς της ονομασίας σε πολλές περιπτώσεις δεν ακολουθούσαν γραμματικούς κανόνες. Μερικοί εξ αυτών δε, πιθανόν δεν ήταν καν γνώστες της ελληνικής.

 Τα σπίτια των Γαλλιανών δεν ήταν συγκεντρωμένα σε μια συγκεκριμένη περιοχή αλλά χωρίζονταν σε γειτονιές οι οποίες είχαν αρκετή απόσταση μεταξύ τους.  Χαρακτηριστική είναι η μαντινάδα που διασώθηκε από τα χείλη ηλικιωμένων Γαλλιανών: 

Στου Γάλλου στα εννιά χωριά έχω και ‘γω να κάμω 

Ένα κλαδί βασιλικό να πα να τον ε -πάρω

Ερείπια οικίας στη θέση "Κουφός"

Η μαντινάδα αυτή όπως μου ανέφεραν τόσο η Χρυσή Π. Τζιφάκη όσο και η Αντωνία Ε. Τσουπάκη ήταν δημιούργημα Ατσιπουλιανού ο οποίος προφανώς, όπως και πολλοί ομοχώριοι του, είχε καταγωγή από του Γάλλου. Σήμερα είναι αρκετά δύσκολο σε κάποιον να πει με βεβαιότητα πώς ήταν χωρισμένες οι γειτονιές κατά το παρελθόν και αν όντως ήταν εννέα, ή αυτό είναι σχήμα λόγου. Εκτός τον λεγόμενο σήμερα «παλιό οικισμό» πιθανότατα μια εξ αυτών να βρισκόταν στη περιοχή του Ι.Ν. Αγίου Λουκά στις τοποθεσίες «Κουφός» και «Στερνάκι» όπου ακόμη και σήμερα υπάρχουν χαλάσματα και στέρνες  με νερό. 

Στη γειτονιά Πανωλίβαδο

Από τα μέσα τουλάχιστον του 20^ου αιώνα γινόταν διάκριση μόνο σε απάνω και κάτω ρούγα. Ανάμεσα τους η μεσοχωριά  όπου βρισκόταν μεταξύ άλλων η πλατεία «Λιβάδι» και το «Κονάκι». Παλαιότερα υπήρχαν μικροτοπωνύμια σε κάποιες επιμέρους γειτονιές, τα οποία στις μέρες μας έχουν εκλείψει. Έτσι, για παράδειγμα, συναντάμε σε έγγραφο του 1894 την περιοχή «Καλησπέρα τα Καταλήματα», η οποία πιθανόν θα πρέπει να οριοθετείται στην κάτω ρούγα  παραπλεύρως του παλιού κεντρικού δρόμου  στο ύψος του άλλοτε καφενείου  του Φραγκιαδοδημήτρη. Σταδιακά με την ανέγερση νέων σπιτιών οι αποστάσεις μειώθηκαν και σήμερα η πάνω με την κάτω ρούγα έχουν σχεδόν ενωθεί. Παράλληλα το χωριό έχει επεκταθεί στις περιοχές «Τζαμαρίες», «Βεϊση», «Άγιος Λουκάς», «Βελίδενα», «Σώχωρα», «Μοσκάτο», «Ντελής», «Κεφάλια», «Αράπισα». κ.α. Αν και οι γειτονιές είχαν απόσταση μεταξύ τους τα σπίτια της κάθε γειτονιάς τόσο σε πάνω όσο και σε κάτω ρούγα στις περισσότερες περιπτώσεις ήταν κολλητά μεταξύ  τους, όπως και σε άλλους οικισμούς, και χωριζόταν με πολύ στενά δρομάκια. Επίσης, στου Γάλλου, όπως και αλλού, τα σπίτια των Χριστιανών επικοινωνούσαν μεταξύ τους με εσωτερική πόρτα ούτως ώστε σε ώρα ανάγκης να υπάρχει τρόπος διαφυγής. Του Γάλλου μαζί με το γειτονικό Ατσιπόπουλο, όντας  τα πλησιέστερα χριστιανικά χωριά του Ρεθύμνου, ήταν τα πρώτα χωριά που γνώριζαν το μένος των Οθωμανών του Ρεθύμνου σε περιόδους  αναταραχών. Πολλές μάχες έχουν λάβει χώρα στην περιφέρεια τους αλλά και πολλές ωμότητες  των Οθωμανών πραγματοποιήθηκαν κατά του ντόπιου πληθυσμού  και των περιουσιών του. 

Μεσοχωριά

 Εντούτοις, στου Γάλλου υπήρχε μια μικρή κοινότητα τουρκοκρητικών, η οποία όταν άρχισε να αντιστρέφεται η κατάσταση μετακόμισε μαζικά στο Ρέθυμνο,  ή στα ενδότερα της Αυτοκρατορίας έως τα τέλη του 19ου αιώνα. Λίγα άτομα μετρημένα στα δάκτυλα συνέχισαν να ζουν μετά το 1900 εδώ όπως λ.χ. ο Αμέντ Αγάς  επιστάτης στο Κονάκι.  Συνήθως, οι περισσότεροι επισκέπτονταν το χωριό μόνο για να καλλιεργήσουν τα χωράφια τους  και να μαζέψουν το βελανίδι. Σιγά σιγά τα μεταπώλησαν σε χριστιανούς και μπορούμε να πούμε ότι λιγοστά έμειναν να χαρακτηριστούν ως ανταλλάξιμα. Τα τουρκόσπιτα, εκτός από το Kονάκι, ήταν διάσπαρτα μέσα στο χωριό και όχι συγκεντρωμένα σε ένα σημείο, δείγμα ότι οι κάτοικοι αυτοί προδήλως ήταν εξισλαμισμένοι χριστιανοί. Εκτός αυτών υπήρχε και μουσουλμανικό νεκροταφείο τα λεγόμενα «Μεζάρια». 

Κύριο επάγγελμα των κατοίκων μέχρι και τα μέσα του περασμένο αιώνα ήταν το επάγγελμα του γεωργού ενώ μεγάλος ήταν ο αριθμός όσων ακολούθησαν την τέχνη του μαραγκού και του χτίστη. Κύρια πηγή πλούτου των Γαλλιανων ήταν το βελανίδι και δευτερευόντως το λάδι και το χαρούπι ενώ υπήρχαν πάρα πολλά, σε σχέση με την έκταση του χωριού, αμπέλια.

Σημαντική στιγμή στην ιστορία του Γάλλου αποτελεί η δημιουργία του Πανεπιστημίου Κρήτης στην περιοχή. Γεγονός το οποίο οφείλεται αναμφισβήτητα στην γενναιοδωρία πολλών Γαλλιανών να παραχωρήσουν τα κτήματα τους.

Σήμερα ο οικισμός έχει χαρακτηριστεί παραδοσιακός μεσαίας πολιτιστικής αξίας(ΦΕΚ 728/Δ/21-9-1995) και ο πληθυσμός  του πλησιάζει  τα 1000 άτομα.

 ΠΗΓΕΣ

 Ζώσες Μαρτυρίες Ηλικιωμένων Γαλλιανών

 Γ.Α.Κ. Ν. Ρεθύμνης                                                                                                                                     Τσουπάκης Μ., άρθρο με τίτλο «Παραδόσεις και τοπωνύμια»,  εφ. Κρητική Επιθεώρηση, 1978  

 Σταύρος Κελαϊδής-  άρθρο με τίτλο «Το τοπωνύμιο του χωρίου Γάλλου, εφ. Βήμα Ρεθύμνης, 1958          

 Ματθ. Δ. Φραϊδάκης –  αδημοσίευτο άρθρο με τίτλο  Γάλλου

 Στέργιος Σπανάκης – Πόλεις και χωριά  της Κρήτης τόμος Α, 1993

 Εμμ. Λαμπρινάκης Γεωγραφία της Κρήτης, 1890                                                                                  

 E. Μπαλτά-Μustafa Oguz- το Οθωμανικό Κτηματολόγιο του Ρεθύμνου, 2007

 M. Χουρμούζης – Κρητικά, 1842

 Μ. Αρακαδάκη, Το "Territorio di Rettino" προς τα μέσα του 17ου αιώνα. Πληροφορίες από την έκθεση του Nicola Gualdo (1633)