Την ώρα που στην πόλη μας αρχειακό υλικό πετάγεται στα σκουπίδια, ένας αρχειακός θησαυρός έρχεται στο φως

Τα αρχεία ιστορικών τεκμηρίων είναι αναπόσπαστο μέρος της  πολιτιστικής μας κληρονομιάς. Αποτελούν μια πρωτογενή πηγή πληροφόρησης και ουσιαστικά ένα συνδετικό κρίκο του σήμερα με το χθες. Ένα αρχειακό έγγραφο ισούται με μια ιστορία. Για το λόγο αυτό, είναι χρέος μας  να διαφυλάσσουμε τις πολύτιμες αυτές πηγές ως κόρην οφθαλμού. Ευτυχώς, τα τελευταία χρόνια στην πόλη μας, έχει τονιστεί πολλές φορές η σπουδαιότητα των αρχείων. Αρκετά ενθαρρυντικό είναι το γεγονός ότι στις μέρες μας, μεγάλος αριθμός ιστορικών ντοκουμέντων έχει ψηφιοποιηθεί. Η ψηφιοποίηση, έκτος από την αμεσότητα που προσφέρει σε κάθε ενδιαφερόμενο, συμβάλει ουσιαστικά στην διατήρηση του ιδίου του εγγράφου καθώς και των πληροφοριών τις οποίες διαβιβάζει.  Σημαντικό ρόλο στη διατήρηση του αρχειακού υλικού του τόπου μας, προσφέρουν κατά κύριο λόγο, τα Γ.Α.Κ. Ν. Ρεθύμνου, το Ιστορικό Αρχείο Κρήτης και η Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Ρεθύμνου. Επίσης, πολύτιμα αρχεία φυλάσσονται σε πολλούς Δημοσίους Οργανισμούς, Iερές Mονές, Ιδρύματα και Υπηρεσίες. Εκτός από το υλικό που φυλάσσεται στις προαναφερθείσες δομές, δεν είναι λίγα τα έγγραφα και τα αρχεία που βρίσκονται σε ιδιωτικές συλλογές. Σε πολλές περιπτώσεις, οι ιδιώτες διαφυλάσσουν τα αρχεία καλύτερα από τους δημοσίους φορείς. Εντούτοις, αφενός το υλικό που κατέχουν οι ιδιώτες δεν είναι προσβάσιμο στο ευρύ κοινό και αφετέρου δεν είναι βέβαιο ότι τα αρχεία αυτά δεν θα πέσουν στο μέλλον σε «λάθος χέρια». Δεν είναι σπάνιο, ακόμα και σήμερα, το γεγονός ότι έγγραφα τα οποία είναι φορείς σημαντικών πληροφοριών, καταλήγουν ακόμη και στα σκουπίδια, επειδή ο κάτοχος τους δε δύναται να εκτιμήσει την αξία τους.  Έτσι, σε πολλές περιπτώσεις, σημαντικά ή λιγότερο σημαντικά αρχεία καταστρέφονται.

Εικ. 2 πηγή: www.daynight..gr

   Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση την οποία αποκάλυψε πρόσφατα η Ι. Καψάλη  σε φωτορεπορτάζ της στο www.daynight.gr. Σύμφωνα με το δημοσίευμα, στοίβες από παλιές Εφημερίδες του Ρεθύμνου και  Εγκυκλοπαίδειες, πετάχτηκαν, μαζί με κουρελιασμένες Ελληνικές σημαίες, στους κάδους ανακύκλωσης της Οδού Βάρδα Καλλέργη. Τόσο το σημείο που απερρίφθησαν όσο και το ίδιο το αρχειακό υλικό, αποδεικνύουν ότι μάλλον δεν πρόκειται για αρχείο κάποιου ιδιώτη,  γεγονός που αν ευσταθεί είναι διπλά λυπηρό.  Το περιστατικό δεν πήρε την δέουσα δημοσιότητα που θα έπρεπε, αφήνοντας περιθώρια επανάληψης σε κάθε επιτήδειο.

 Σπάνιο βιβλίο έρχεται στο φως της δημοσιότητας  

 Ένας τόπος που μπορεί κάποιος να συναντήσει αρχειακό υλικό ιστορικού ενδιαφέροντος, εκτός από τις προαναφερόμενες δομές, είναι τα παλαιοπωλεία. Στα παλαιοπωλεία, έγγραφα δημόσιου χαρακτήρα αποτελούν πολλές φορές αντικείμενο αγοραπωλησίας. Τουλάχιστον, έστω και  μέσω αυτής της διαδικασίας, υπάρχει ελπίδα να διασωθούν μέσω της πώλησης τους σε κάποιον συλλέκτη. Στο σημείο αυτό, είναι σκόπιμο να επαινεθεί και να τονιστεί η πολύτιμη προσφορά αυτών των ανθρώπων. Ένας από αυτούς, υπήρξε ο αείμνηστος Γεώργιος Εκκεκάκης, ο οποίος διέσωσε αρκετά σπάνια αρχεία, μέσω της αγοράς τους, από δημοπρασίες και παλαιοπωλεία ανά την Ελλάδα, διαθέτοντας μάλιστα χρήματα από την προσωπική του περιουσία. 

Αρχειακοί θησαυροί υπάρχουν ακόμα κρυμμένοι. Ένας τέτοιος έπεσε εντελώς τυχαία στα χέρια του γράφοντος πριν μερικές μέρες, επισκεπτόμενος το παλαιοπωλείο του κ. Μιχάλη. Πρόκειται για ένα βιβλιοδετημένο τόμο με περισσότερες από 250 σελίδες, το οποίο έφερε τον τίτλο ΜΗΤΡΩΟΝ ΑΡΡΕΝΩΝ ΕΤΩΝ 1835-1926 ΝΟΜΟΣ ΡΕΘΥΜΝΗΣ ΔΗΜΟΣ ΡΕΘΥΜΝΗΣ. Μέσα στον τόμο, ο οποίος αναφέρει ότι έχει εκδοθεί το έτος 1931 από το τυπογραφείο Κλεισιούνη, περιλαμβάνονται πίνακες με τους γεννηθέντες στην περιφέρεια του Δήμου Ρεθύμνης κατά έτος από το 1835 έως το 1926. Η κατάρτιση του Μητρώου, το οποίο προφανώς είναι αντίγραφο του αντιστοίχου που κατείχε ο Δήμος Ρεθύμνης, έχει καταρτιστεί σε χρόνο μεταγενέστερο της αναφερόμενης περιόδου και συγκεκριμένα κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1920. Όπως είναι πρόδηλο, οι εγγραφές του βιβλίου περιλαμβάνουν μόνο της γεννήσεις αγοριών και συγκεκριμένα, μόνο τις γεννήσεις του χριστιανικού πληθυσμού. Η γραμμογράφηση της έκδοσης, είναι η συνηθισμένη η οποία ακολουθείται στα Μητρώα και άλλων περιοχών της ίδιας εποχής. Εκτός από το ονοματεπώνυμο του εγγραφέντα, αναφέρει πατρώνυμο καθώς και τόπο κατοικίας. Στο συγκεκριμένο Μητρώο, σε κάθε αναφερόμενο έτος, αντιστοιχούν περισσότερες από μια σελίδες, διαιρούμενες ανά περιοχή του τότε  Δήμου Ρεθύμνης, ανεξάρτητα αν οι εγγραφές κάθε σελίδας  είναι λιγοστές.  Γενικότερα, ισχύει η παραδοχή ότι τα πρώτα χρόνια στα οποία αναφέρεται το Μητρώο, οι εγγραφές είναι πολύ λίγες σε σχέση με τα επόμενα. Σε αντιπαραβολή με άλλα διασωζόμενα αρχεία, τα οποία παρέχουν αντίστοιχες πληροφορίες, θα μπορούσαμε να πούμε με βεβαιότητα ότι, αφενός δεν περιλαμβάνει όλες τις γεννήσεις  της περιόδου αυτής και αφετέρου αρκετοί εκ των εγγραφέντων εμφανίζονται με διαφορετική χρονολογία γέννησης.  Ωστόσο, ίσως περιλαμβάνει στοιχεία τα οποία δεν διασώζονται σε  καμιά άλλη πηγή.

Το εν λόγω αρχείο, ανήκει πλέον σε ιδιωτική συλλογή. Να ευχηθούμε ο νέος του ιδιοκτήτης να εκτιμήσει το γεγονός ότι οι πληροφορίες που μεταβιβάζει το ντοκουμέντο αυτό, είναι κληρονομιά όλων των Ρεθυμνίων και μπορούν να αποτελέσουν εργαλείο μελέτης διαφόρων ερευνητών της τοπικής ιστορίας. Τέτοια ντοκουμέντα, δεν πρέπει ούτε να παραμένουν στο σκοτάδι, ούτε να χάνονται κρυμμένα σε ιδιωτικές συλλογές και βιβλιοθήκες. Ελπίζουμε λοιπόν, αργά ή γρήγορα, να καταλήξει έστω και ως αντίγραφο, σε μια από τις δομές δημοσίου ενδιαφέροντος της πόλης μας που αναφέρθηκαν στην αρχή του παρόντος άρθρου.